استاندارد طرح مدیریت پروژه (PMP)

• مجید باقری

۱- مقدمه

این مطلب، از استاندارد طرح مدیریت پروژه از مجموعه گزارش‌های خروجی پروژه نظام‌مهندسی و استانداردهای تولید و توسعه نرم‌افزار (نماتن) – فاز ۲ برگرفته شده است. طرح مدیریت پروژه (PMP) سندی است که اصول، ضوابط و روش‌های مدیریت یک پروژه نرم‌افزاری را تعیین می‌کند. این طرح فرآیندهای فنی و مدیریتی پروژه را تعیین کرده و فعالیت‌های لازم جهت دستیابی به اهداف پروژه را مشخص می‌نماید.

هدف اصلی از تهیه PMP اطمینان از این نکته است که همه عناصر درگیر در پروژه دید واحدی از اهداف، مراحل، سازمان‌دهی و رویه‌های فنی و مدیریتی پروژه کسب کرده‌اند و تلاش همه این عناصر در جهت دستیابی به اهداف پروژه هماهنگ و همسو شده است.

۱-۱- هدف

این سند به‌منظور تعیین سرفصل‌ها و محتوای طرح مدیریت پروژه[۱] در پروژه‌های نرم‌افزاری تهیه شده است و در آن حداقل مطالب لازم برای تهیه و ارائه این‌گونه طرح‌ها تشریح شده است. هدف از تهیه این استاندارد، یکسان‌سازی طرح‌های مدیریت پروژه در پروژه‌های نرم‌افزاری و فراهم آوردن امکان ممیزی و کنترل کیفیت این‌گونه طرح‌هاست.

۲-۱- دامنه کاربرد

استاندارد ارائه شده در این سند، مطالب لازم برای تهیه و ارائه طرح مدیریت پروژه در پروژه‌های نرم‌افزاری را در بر می‌گیرد. در مورد پروژه‌های نرم‌افزاری که قالب ارائه شده در این استاندارد برای تهیه طرح مدیریت پروژه در آن‌ها استفاده می‌شود، هیچ‌گونه محدودیتی ازنظر حجم پروژه، نوع نرم‌افزارهای تولیدشده در جریان پروژه، متدولوژی و مدل فرآیند انتخاب شده و ابزار به کار گرفته شده برای تولید نرم‌افزار وجود ندارد.

هرچند قالب ارائه‌شده در این استاندارد برای تهیه طرح مدیریت پروژه‌های نرم‌افزاری تهیه شده است، بااین‌وجود استفاده از آن برای تهیه طرح مدیریت پروژه در سایر پروژه‌های انفورماتیکی و در زمینه‌های مشابه و مرتبط با نرم‌افزار، با رعایت موارد اختلاف و اعمال تغییرات لازم، امکان‌پذیر می‌باشد.

از استاندارد ارائه‌شده در این سند می‌توان برای تهیه طرح مدیریت پروژه برای پروژه‌هایی که به‌صورت زیرپروژه ای از یک پروژه اصلی (که ممکن است پروژه نرم‌افزاری نباشد) اجرا می‌شوند، نیز استفاده نمود.

باید توجه نمود که این استاندارد با مقاصد آموزشی و به‌منظور آموزش نحوه تهیه طرح‌های مدیریت پروژه تهیه نشده است. به همین دلیل آنچه در آن ارائه می‌شود، استاندارد فرآورده طرح مدیریت طرح است و نه استاندارد فرآیند تهیه این طرح.

فرآیند برنامه‌ریزی پروژه و تهیه طرح مدیریت طرح ممکن است لزوماً با ترتیب ارائه شده در تشریح مطالب استاندارد طرح مدیریت طرح یکی نباشد.

۳-۱- تعاریف

در نگارش این طرح، از اصطلاحات زیر استفاده شده است:

۱-۳-۱- پروژه: منظور از پروژه در این سند، هر پروژه نرم‌افزاری است که از قالب ارائه شده در این استاندارد، برای تهیه طرح مدیریت پروژه در آن استفاده می‌شود.

۲-۳-۱- پروژه نرم‌افزاری: پروژه‌ای است که موضوع آن انجام همه یا بخشی از فعالیت‌های زیست چرخ توسعه نرم‌افزار[۲] باشد.

۳-۳-۱- زیرپروژه[۳]: بخشی از یک پروژه که با توجه به دامنه، اهداف، نتایج و یا منابع موردنیاز، بتوان آن را به‌صورت یک پروژه مستقل در نظر گرفت.

۴-۳-۱- کارفرما: شخص حقیقی یا حقوقی است که پروژه به درخواست و سفارش او اجرا می‌شود.

۵-۳-۱- کارگزار[۴]: شخص حقیقی یا حقوقی است که نسبت به اجرای پروژه متعهد گردیده است.

۶-۳-۱- کارگزار فرعی[۵]: شخص حقیقی یا حقوقی است که انجام بخشی از پروژه از سوی کارگزار به او واگذار شده است.

۷-۳-۱- کاربر: هر یک از افراد واجد صلاحیتی که پس از تهیه نرم‌افزار، از آن استفاده خواهند نمود.

۸-۳-۱- ناظر: منظور از ناظر، شخص حقیقی یا حقوقی است که از سوی کارفرما به‌منظور نظارت بر حسن اجرای پروژه تعیین‌شده است. ناظر ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی مستقل از سازمان کارفرما، یکی از واحدهای تابعه سازمان کارفرما و یا یک یا چند نفر از کارکنان کارفرما باشد که عهده‌دار انجام وظایف نظارتی می‌گردند.

۹-۳-۱- تضمین کیفیت: به مجموعه اقدامات برنامه‌ریزی‌شده و سامانمندی گفته می‌شود که برای حصول اطمینان از تطابق ویژگی‌های همه یا بخشی از فرآورده‌ها با مشخصات و نیازهای اعلام‌شده باید انجام شود[۶].

۱۰-۳-۱- مدل فرآیند: چارچوبی شامل فرآیندها، فعالیت‌ها و وظایفی که در طی مراحل توسعه، بهره‌برداری و نگهداری از یک فرآورده نرم‌افزاری اجرا می‌شوند[۷].

۱۱-۳-۱- فرآیند[۸]: مجموعه‌ای از فعالیت‌های مرتبط که ورودی‌های مشخصی را به خروجی‌های مشخصی تبدیل می‌کنند[۹]. یک فرآیند مجموعه‌ای است همگن از وظایف مرتبط که یکی از اهداف پروژه را برآورده می‌کنند. هر فرآیند به تولید یک یا چند فرآورده کلیدی پروژه منجر می‌شود. هر فرآیند رشته‌ای از فعالیت‌های مرتبط است که معمولاً برای انجام آن‌ها مهارت‌های مشابه و مرتبط لازم است[۱۰]. به‌عبارت‌دیگر، فرآیندها بالاترین سطح تقسیم‌بندی وظایف یک پروژه نرم‌افزاری ازنظر نوع وظایف است.

۱۲-۳-۱- تصدیق[۱۱]: فرآیندی است که برای اطمینان از تطابق ویژگی‌های فرآورده (های) یک فعالیت در چرخه توسعه نرم‌افزار، با نیازهای اعلام‌شده همان مرحله انجام می‌شود[۱۲].

۱۳-۳-۱- صحه‌گذاری[۱۳]: فرآیند ارزیابی یک محصول نرم‌افزاری که با هدف اطمینان از تطابق ویژگی‌های آن با نیازهای کاربر انجام می‌شود[۱۴].

۱۴-۳-۱- بازنگری (بازنگری فنی)[۱۵]: بررسی رسمی فرآورده‌ها و فرآیندهای پروژه برای اطمینان از تطابق این فرآورده‌ها و فرآیندها با استانداردهای پروژه و/یا نیازهای کاربران که به شکل گروهی و در طی جلسات رسمی انجام می‌گردد. موضوع هر بازنگری فنی ممکن است بررسی و ارزیابی یک فرآورده یا فرآیند خاص پروژه باشد[۱۶].

۱۵-۳-۱- بازرسی[۱۷]: بررسی رسمی فرآورده‌های پروژه توسط یک یا چند نفر (غیر از تهیه‌کننده فرآورده) که به‌منظور شناسایی خطاها و موارد عدم تطابق این فرآورده‌ها با استانداردهای توسعه یا نیازهای کاربران، پس از تهیه این فرآورده‌ها انجام می‌شود[۱۸]. تفاوت بازرسی با بازنگری فنی در این است که (۱) در بازرسی تنها فرآورده‌ها بررسی می‌شوند، نه فرآیندها و (۲) بازرسی برخلاف بازنگری فنی تنها پس از تهیه فرآورده انجام می‌شود، نه در حین تهیه.

۱۶-۳-۱- بازنگری گام‌به‌گام[۱۹]: بررسی غیررسمی فرآورده‌های پروژه برای اطمینان از تطابق این فرآورده‌ها و فرآیندها با استانداردهای پروژه و/یا نیازهای کاربران که به شکل گروهی و در طی جلسات غیررسمی انجام می‌گردد[۲۰].

۱۷-۳-۱- ممیزی[۲۱]: بررسی رسمی فرآورده‌ها یا فرآیندهای پروژه برای ارزیابی تطابق این فرآورده‌ها و فرآیندها با استانداردهای پروژه و یا نیازهای کاربران که توسط شخص یا گروهی مستقل از تهیه‌کنندگان فرآورده‌ها یا مجریان فرآورده‌ها انجام می‌شود[۲۲].

۱۸-۳-۱- آزمون[۲۳]: فرآیند بررسی یا اجرای یک نرم‌افزار یا جزء نرم‌افزاری به‌صورت دستی یا خودکار، به‌منظور ارزیابی تطابق ویژگی‌های آن با نیازهای مشخص‌شده از قبل و یا به‌منظور مقایسه بین نتایج موردانتظار و نتایج واقعی. آزمون اساساً پس از هر واحد پیاده‌سازی قابل‌اعمال است و موضوع آن برنامه‌های نوشته‌شده و قابل‌اجرا می‌باشد. بسته به سطح تکامل برنامه‌های موضوع آزمون، سطوح مختلفی از آزمون قابل‌اجرا است.

۱۹-۳-۱- پیکربندی: مجموعه مستندات، ابزارها و اجزای نرم‌افزاری که یک نسخه خاص از یک نرم‌افزار را مشخص می‌کند.

۲۰-۳-۱- مدیریت پیکربندی[۲۴] (CM): فرآیند شناسایی اقلام پیکربندی، کنترل ارائه و تغییرات این اقلام در طول زیست چرخ توسعه نرم‌افزار، ثبت و گزارش دهی وضعیت اقلام پیکربندی و درخواست‌های تغییر و تصدیق صحت اقلام پیکربندی را مدیریت پیکربندی می‌نامیم.

۴-۱- اختصارات

در نگارش این طرح، از اختصارات زیر استفاده شده است:

۱-۳-۱- PMP: طرح مدیریت پروژه

۲-۴-۱- MDD: سند توصیف متدولوژی

۳-۴-۱- QA: تضمین کیفیت

۴-۴-۱- V&V: تصدیق و صحه‌گذاری

۵-۱- منابع و مراجع

از مراجع زیر برای تهیه این استاندارد استفاده شده است:

• استانداردهای مهندسی نرم‌افزار – آژانس فضایی اروپا، ترجمه: ا.مرآت نیا و ن. مرآت نیا، اداره کل آمار و اطلاعات وزارت کشاورزی – ۱۳۷۶
• IEEE-10581 ANSI/IEEE Std 10581-1987, IEEE Standard for Software Project Management Plans, 1988
• IEEE-730 ANSI/IEEE Std 730-1998, IEEE Standard for Software Quality Assurance Plans, 1998
• ISO-12207 ISO/IEC 12207, Information Technology – Software Lifecycle Processes, 1995
• THAYER-97 Thayer, R.H. (ed.), Software Engineering Project Management, 2nd Edition, IEEE Computer Society, 1997
• HUGHES-99 Hughes, B. and M. Cotterell, Software Project Management, 2^nd Edition, McGraw-Hill, 1999
• FAIRLY-97 Fairley, R.E. and R.H.Thayer, Work Breakdown Structures, in THAYER-97
• SEI-TR07 Feiler, P.H. and Smeaton, R., The Project Management Experiment, CMU-SEI Technical Report, 1998
• GLABAS-97 Glabas, J.M. and R.E. Fairley, A Guide for Preparing Software Project Management Plans, in THAYER-97
• CDM-PJM CDM Project Management Method Handbook, Oracle Corporation, 1999
• CDM-PJT CDM Project Management Process and Task Reference, Oracle Corporation, 1999
• RUP-V2 Rational Unified Process, Version 2003, Rational Inc.

۲- قالب طرح مدیریت پروژه

قالب استاندارد طرح مدیریت پروژه در این فصل ارائه می‌شود. در استفاده از قالب استاندارد ارائه شده باید به نکات زیر توجه نمود:

• سرفصل‌های ارائه شده در قالب استاندارد، باید به‌عنوان سرفصل‌های حداقل تلقی گردد. به‌این‌ترتیب افزودن سرفصل‌های دیگر به طرح‌های مدیریت پروژه، به دلیل الزامات قراردادی یا دلایل دیگر مجاز می‌باشد. در این صورت توصیه می‌گردد افزودن مطالب اضافی به‌گونه‌ای صورت پذیرد که سرفصل‌های موجود در این استاندارد، با همین ترتیب و همین شماره‌گذاری قابل‌تشخیص باشد.
• برخی از سرفصل‌های ذکرشده در قالب استاندارد، با علامت (*) مشخص‌شده‌اند. ذکر مطالب ذیل این سرفصل‌ها در طرح، برخلاف سایر سرفصل‌ها اجباری نیست و می‌توان به دلیل حجم پروژه، توافق کارفرما و کارگزار، یا بلاموضوع بودن مطالب آن سرفصل با توجه به موضوع پروژه، چنین سرفصل‌هایی را از یک طرح حذف نمود، بی‌آنکه تطابق آن طرح با این استاندارد خدشه‌دار گردد. در صورت حذف مطالب این سرفصل‌ها از یک طرح، عناوین سرفصل‌های حذف‌شده باید در طرح ذکرشده و دلایل و توجیهات حذف هر سرفصل بیان گردد.
• در تشریح مطالب استاندارد، از واژه‌های «ضروری است…»، «باید…» و «نباید…» برای بیان ضرورت و الزام استفاده شده است. رعایت موارد مشخص‌شده با این واژه‌ها برای تطابق یک طرح با این استاندارد ضروری است.
• همچنین از واژه «توصیه می‌شود…» و «شایسته است…» برای بیان مواردی استفاده شده است که رعایت آن‌ها برای تطابق یک طرح با این استاندارد ضروری نیست، اما رعایت آن‌ها توصیه می‌گردد.
• واژه «می‌توان…» نیز برای بیان موارد اختیاری استفاده شده است. رعایت موارد مشخص‌شده با این واژه برای تطابق یک طرح با این استاندارد ضروری نیست.
• در صورت توافق کارگزار با کارفرما، می‌توان طرح مدیریت پروژه را به‌صورت تدریجی تکمیل و ارائه کرد. در این صورت هریک از سرفصل‌هایی که در اصلاحیه‌های بعدی طرح تکمیل خواهد شد، باید با عباراتی نظیر «در اصلاحیه‌های بعدی تکمیل خواهد شد»، مشخص گردد.
• قسمت‌های ابتدایی هر طرح که به‌منظور کنترل مستندات[۲۵] در هر سند گنجانده می‌شود (مانند صفحه روکش[۲۶]، تأییدیه[۲۷]، تاریخچه[۲۸]، فهرست مطالب و)…، جزء الزامات این استاندارد نبوده و مشمول ضوابط عمومی مستندسازی هر پروژه می‌باشد.

[صفحه روکش]

[تأییدیه]

[تاریخچه]

[فهرست مطالب]

۱- مقدمه

۱-۱- هدف

۲-۱- دامنه کاربرد

۳-۱- تعاریف

۴-۱- اختصارات

۵-۱- اسناد مرتبط

۶-۱- مرور طرح*

۷-۱- روش تغییر طرح*

۲- مرور پروژه

۱-۲- موضوع و محدوده

۲-۲- تحویل دادنی‌ها

۳-۲- محدودیت‌ها و مفروضات

۴-۲- ارتباط با سایر پروژه‌ها*

۵-۲- مخاطرات

۳- سازمان‌دهی

۱-۳- ساختار سازمانی

۲-۳- واسطه‌ای سازمانی

۳-۳- شرح وظایف و اختیارات

۴-۳- ارتباطات*

۴- منابع

۱-۴- منابع انسانی (کارکنان)

۱-۱-۴- نیروی انسانی موردنیاز

۲-۱-۴- روش تأمین نیروی انسانی

۳-۱-۴- برنامه زمانی تأمین نیروی انسانی

۴-۱-۴- طرح آموزش نیروی انسانی*

۲-۴- منابع مالی (بودجه)*

۳-۴- سایر منابع

۱-۲-۴- نرم‌افزار

۲-۲-۴- سخت‌افزار

۳-۲-۴- فضای کاری*

۴-۲-۴- سایر تجهیزات و امکانات

۵- برنامه کار

۱-۵- ساختار تفکیکی کار

۲-۵- زمان‌بندی تفصیلی

۳-۵- برنامه تحویل فرآورده‌ها

۴-۵- پایان پروژه*

۶- پایش و کنترل

۱-۶- کنترل نیازمندی‌ها

۲-۶- کنترل پیشرفت کار

۱-۲-۶- نحوه محاسبه پیشرفت پروژه

۲-۲-۶- روش پایش پیشرفت کار

۳-۲-۶- اقدامات اصلاحی

۳-۶- طرح کنترل هزینه*

۴-۶- طرح اندازه‌گیری*

۵-۶- گزارش دهی

۷- فرآیند فنی

۱-۷- مدل فرآیند

۲-۷-روش‌ها و ابزارها

۳-۷- استانداردهای فنی

۴-۷- زیرساخت فنی

۸- فرآیندهای پشتیبان

۱-۸- طرح مستندسازی

۲-۸- طرح مدیریت پیکربندی

۳-۸- طرح V&V

۴-۸- طرح تضمین کیفیت

۵-۸- طرح مدیریت کارگزاران فرعی

۹- پیوست‌ها

۱-۹- واژه‌نامه

در این بخش هریک از سرفصل‌های قالب یادشده تشریح می‌گردد. باید توجه نمود که سرفصل‌های استاندارد، با عبارات زیرخط دار مشخص شده است و سایر عباراتی که در توضیح هر مطلب ذکرشده‌اند، جزء قالب استاندارد نمی‌باشند.

[صفحه روکش]

در صفحه روکش طرح حداقل مطالب زیر باید ذکرشده باشد:

• عنوان «طرح مدیریت پروژه»
• عنوان کامل پروژه
• عنوان کارفرما
• عنوان کارگزار
• تاریخ تهیه طرح
• شناسه سند (به انضمام شماره اصلاحیه)
• تعداد صفحات سند

[تأییدیه]

در قسمت تأییدیه، حداقل مطالب زیر باید ذکرشده باشد:

• نام، سمت و امضای تهیه‌کننده (یا تهیه‌کنندگان) سند
• نام، سمت و امضای فرد (یا افراد) مسئول کنترل کیفی سند
• نام، سمت و امضای فرد (یا افراد) مسئول تأیید و تصویب سند
• تاریخ بررسی و تأیید سند توسط هریک از تأییدکنندگان

[تاریخچه]

در قسمت تاریخچه، حداقل مطالب زیر باید ذکرشده باشد:

• شماره و تاریخ تصویب[۲۹] هر یک از اصلاحیه‌های پیشین و اصلاحیه فعلی
• شرح مختصری از دلایل صدور هر اصلاحیه و شماره صفحات یا شماره بندهایی که تغییر کرده است.

[فهرست مطالب]

در فهرست مطالب، حداقل مطالب زیر باید ذکرشده باشد:

• شماره بندهای سند
• عنوان کامل هر بند
• شماره صفحه شروع هر بند

توصیه می‌گردد در نسخه الکترونیکی سند، عنوان هر بند با استفاده از امکان اتصال ابرمتنی[۳۰]، به ابتدای بند مربوطه در سند متصل شود.

۱- مقدمه

مقدمه طرح باید حداقل شامل بندهای زیر باشد:

۱-۱- هدف

در این بند، هدف از تهیه طرح به‌طور خلاصه ذکر می‌گردد. می‌توان به مواردی از قبیل نام پروژه‌ای که طرح برای آن تهیه می‌شود، اهداف کلی از تهیه طرح و ضرورت تهیه آن اشاره نمود.

۲-۱- دامنه کاربرد

دامنه کاربرد طرح به‌طور دقیق باید در این بند تشریح گردد. درصورتی‌که مطالب مندرج در طرح تنها برای برنامه‌ریزی و کنترل بخشی از پروژه کاربرد دارد و یا اینکه مفاد آن تنها تا زمان معینی معتبر است، این محدودیت‌ها باید به‌روشنی مورداشاره قرار گیرد. همچنین فرآیندها و قسمت‌هایی که از دایره شمول طرح خارج است، باید به‌صراحت ذکر گردد.

۳-۱- تعاریف

کلیه واژگان تخصصی و اصطلاحاتی که در تهیه طرح از آن‌ها استفاده شده است، باید در این قسمت ذکرشده و برای هریک تعریف روشنی ارائه گردد. درصورتی‌که سند دیگری به‌عنوان واژه‌نامه[۳۱] پروژه تهیه شده است، می‌توان به‌جای تکرار مطالب آن در این بند، به آن سند ارجاع داد.

۴-۱- اختصارات

کلیه اختصارات (کوته‌نوشت[۳۲] های) مورداستفاده در طرح، باید فهرست شده و تشریح گردند.

۵-۱- اسناد مرتبط

• در این بند فهرست و مشخصات اسناد زیر باید ذکر شود:
• منابع و مراجعی که برای تهیه طرح از آن‌ها استفاده شده است (کتاب‌های مرجع، اسناد قراردادی و قانونی،…)
• سایر اسناد پروژه که در این طرح به آن‌ها ارجاع داده شده است.
• استاندارد حاضر برای هر سند فهرست شده در این بند، مشخصات کامل سند تا حدی که شناسایی سند به‌صورت یگانه ممکن باشد، باید ذکر گردد. در مورد کتاب‌ها، ذکر عنوان، نام نویسنده (یا نویسندگان)، ناشر، نوبت چاپ و تاریخ انتشار توصیه می‌شود. در مورد سایر اسناد، عنوان کامل، شناسه سند، شماره اصلاحیه (در صورت وجود) و تاریخ انتشار باید قید گردد.

۶-۱- مرور طرح*

در این بند، قسمت‌های مختلف طرح و محتوای اجمالی هر قسمت، باید به‌صورت گذرا تشریح گردد.

۷-۱- روش تغییر طرح*

در این بند، روش و ضوابط تجدیدنظر و تغییر طرح باید تشریح گردد. اشاره به مواردی از قبیل مرجع یا مراجع تصمیم‌گیری برای تجدیدنظر، تغییر، کنترل، تأیید، تصویب و انتشار اصلاحیه (های) بعدی توصیه می‌گردد. همچنین اگر برنامه زمانی خاصی برای تجدیدنظر و تغییرات آینده طرح موردنظر می‌باشد، این برنامه (با ذکر تاریخ‌های مشخص یا با ارجاع به مراحل و مقاطع پروژه) باید ذکر شود.

۲- مرور پروژه

مرور پروژه باید حداقل شامل بندهای زیر باشد:

۱-۲- موضوع و محدوده

موضوع و محدوده[۳۳] پروژه باید در این بند به‌روشنی و با دقت تشریح گردد. توجه به موارد زیر در تعیین محدوده پروژه توصیه می‌گردد:

• پروژه برای تهیه چه نرم‌افزاری اجرا می‌شود؟
• نرم‌افزار یادشده از چه توانائیها و کارکردهای اصلی[۳۴] برخوردار خواهد بود؟
• هدف از اجرای پروژه، تهیه کل نرم‌افزار است، یا بخش‌های خاصی از آن؟
• کاربر نهایی این نرم‌افزار چه افراد، سازمان (ها)، یا واحد (های) سازمانی خواهند بود؟
• آیا هدف از اجرای پروژه، انجام کل زیست چرخ توسعه نرم‌افزار است، یا بخشی از آن؟ در صورت اخیر، کدام بخش‌ها؟
• آیا پروژه به‌صورت مستقل انجام می‌شود، یا به‌عنوان زیرپروژه ای از یک پروژه دیگر؟
• نرم‌افزاری که فرآورده نهایی پروژه محسوب می‌شود، در چه مکان (هایی) باید نصب و راه‌اندازی شود؟
• کارگزار برای شناخت نیازمندی‌های اولیه و تغییر در این نیازمندی‌ها، از نظرات کدام بخش از سازمان کارفرما استفاده خواهد کرد؟
• آیا پروژه شامل بهبود عملیات (بازمهندسی فرآیندها[۳۵]) نیز می‌باشد، یا خیر؟
• نرم‌افزار نهایی باید با چه نرم‌افزارهای دیگری در محیط اجرا ارتباط عملیاتی و اطلاعاتی داشته باشد؟
• در تهیه نرم‌افزار از چه زبان‌های برنامه‌نویسی، محیط‌های توسعه، ابزارهای طراحی، نرم‌افزارهای مدیریت پایگاه داده و سایر نرم‌افزارهای کمکی استفاده خواهد شد؟
• محیط اجرایی نرم‌افزار شامل چه عناصری ازنظر سخت‌افزار، سیستم‌عامل، شبکه و نرم‌افزارهای مدیریت پایگاه داده خواهد بود؟
• معماری فنی نرم‌افزار نهایی چه خواهد بود؟
• آیا تبدیل اطلاعات موجود یا تهیه اطلاعات اولیه برای نرم‌افزار، در محدوده پروژه می‌گنجد؟ اگر بلی، چه اطلاعاتی؟
• چه سطوح یا مراحلی از آزمون نرم‌افزار در محدوده پروژه قرار دارد؟
• آیا آموزش نرم‌افزار نیز در محدوده پروژه قرار دارد؟ اگر بلی، چه مطالبی آموزش داده خواهد شد، در چه سطحی و به چه کسانی؟

مطالب مندرج در بند موضوع و محدوده پروژه منحصر به موارد یادشده نیست و کلیه مطالب لازم برای تعیین و تحدید دقیق محدوده و موضوع پروژه باید در این قسمت ذکر گردد.

درصورتی‌که همه یا بخشی از موارد و مطالب لازم برای تعیین محدوده پروژه در سند دیگری (مثلاً سند مشخصات نیازمندی‌های نرم‌افزار[۳۶] تهیه شده یا خواهد شد، می‌توان مطالب مرتبط را به آن سند ارجاع داد.

۲-۲- تحویل دادنی‌ها

در این بند، فهرست کلیه فرآورده‌های تحویل دادنی پروژه[۳۷]، اعم از نرم‌افزار نهایی، نرم‌افزارهای کمکی، بانک‌های اطلاعاتی، مستندات، گزارش‌های مدیریتی، دوره‌های آموزشی و … باید ذکر گردد. برای هر فرآورده تحویل دادنی، حداقل عنوان فرآورده باید ذکر گردد. ذکر مشخصات کمکی مانند شرح مختصر محتوای فرآورده، نوع (نرم‌افزار، بانک اطلاعاتی، مستندات و …) و مرحله‌ای که در پایان آن فرآورده تحویل می‌شود، توصیه می‌گردد.

به‌منظور ارائه مشخصات تحویل دادنی‌های پروژه، می‌توان از فرم زیر استفاده نمود:

ردیف	عنوان / شرح	نوع	مرحله

۳-۲- محدودیت‌ها و مفروضات

در این بند کلیه محدودیت‌ها و مفروضات حاکم بر پروژه (اعم از الزامات قراردادی، فنی یا مدیریتی)، باید به‌روشنی ذکر گردد. ازجمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود (ولی محدود به این موارد نمی‌شود):

• محل اجرای پروژه
• مدت اجرای پروژه
• تاریخ یا شرایط آغاز پروژه
• تاریخ تحویل آخرین فرآورده یا پایان قرارداد
• شرایط تعلیق یا توقف پروژه پیش از پایان
• میزان به‌کارگیری و مشارکت عوامل کارفرما
• …

۴-۲- ارتباط با سایر پروژه‌ها*

درصورتی‌که بین اجرای پروژه، با سایر پروژه‌هایی که در محیط کارفرما، کارگزار یا شخص ثالثی اجرا شده است، در حال اجراست، یا اجرا خواهد شد، هرگونه ارتباط قابل‌ذکری وجود دارد، این‌گونه ارتباطات باید در این بند ذکر گردند.

۵-۲- مخاطرات

مخاطرات شناسایی‌شده برای پروژه، در این بند باید ذکر گردند. برای هر مورد، حداقل عنوان (شرح) مخاطره باید ذکر گردد. ذکر سایر مشخصات از قبیل احتمال وقوع، درجه تأثیر، گونه مقابله (پیشگیری، کاهش اثرات، جبران اثرات و …)، روش مقابله توصیه می‌گردد.

به‌منظور ارائه نتایج تحلیل مخاطرات پروژه، می‌توان از فرم زیر استفاده نمود:؟؟؟؟؟

توصیه می‌شود برنامه شناسایی، تحلیل و مدیریت مخاطرات پروژه در طول اجرای آن، شامل مسئولیت، روش‌ها و ضوابط شناسایی و مقابله با مخاطرات در این بند تشریح گردد.

۳- سازمان‌دهی

سازمان‌دهی پروژه باید حداقل شامل بندهای زیر باشد:

۱-۳- ساختار سازمانی

در این بند ساختار سازمانی پروژه، باید در قالب یک نمودار تشکیلاتی[۳۸] ارائه گردد. ضوابط ترسیم این نمودار به استانداردهای سازمانی کارگزار بستگی دارد، اما رعایت نکات زیر ضروری است:

• برای هر یک از عناصر موجود در نمودار، عنوان کامل و گویایی باید ذکر شود.
• واحدهای سازمانی (کمیته، گروه، واحد و …) باید به نحو مناسبی از افراد (مدیر، مسئول و …) متمایز گردند.
• خطوط فرماندهی و گزارش دهی باید به‌طور مشخص و بدون ابهام ترسیم شده باشند.

ذکر اسامی افرادی که در ساختار سازمانی پروژه نقش دارند، ضروری نیست، مگر آنکه بنابر الزامات قراردادی کارگزار موظف به ذکر اسامی باشد. همچنین می‌توان فهرست اسامی عناصر کلیدی پروژه را به‌صورت پیوست به انتهای طرح افزود و در این بند به آن ارجاع داد.

۲-۳- واسطه‌ای سازمانی

در این بند، عناوین نهادها و افراد خارج از سازمان اجرایی پروژه که به نحوی با این سازمان مرتبط می‌باشند (نمایندگان کارفرما، ناظر و …) باید مشخص گردند. نوع ارتباط با هریک از این نهادها یا افراد و همچنین آن بخش از سازمان اجرایی پروژه که موظف به برقراری ارتباط می‌باشد و نحوه برقراری ارتباط (به‌عنوان‌مثال: مکاتبه رسمی، مکاتبه غیررسمی، برگزاری جلسه، ارسال پیام الکترونیکی و …) باید مشخص شود.

توصیه می‌شود سایر اطلاعات کمکی (نشانی، شماره تلفن، شماره نمابر، نشانی پست الکترونیکی و …) هریک از واسطه‌ای سازمانی نیز ذکر شود.

۳-۳- شرح وظایف و اختیارات

در این بند، وظایف، اختیارات و مسئولیت‌های هریک از ارکان و عناصر سازمان اجرایی پروژه که در بند (۱-۳) ذکرشده‌اند، باید تشریح گردد.

رعایت قالب خاصی برای تشریح این وظایف و اختیارات لازم نیست، اما درهرصورت توضیحات ارائه شده باید به‌اندازه کافی تعیین‌کننده مسئولیت و حدود اختیارات هریک از ارکان سازمان اجرایی پروژه باشد.

۴-۳- ارتباطات*

در این بند، باید نحوه برقراری ارتباطات بین اعضای سازمان اجرای پروژه تعیین گردد. نحوه برقراری ارتباط با هر عضو (ارتباط شفاهی، ارتباط کتبی، ارتباط الکترونیکی و …) و روش برقراری ارتباط باید ذکر شود.

همچنین توصیه می‌شود اطلاعات لازم برای برقراری ارتباط با هر عضو (نشانی، تلفن، نمابر، پست الکترونیکی، ساعات تماس و)… ذکر گردد.

۴- منابع

بخش منابع پروژه، باید حداقل شامل بندهای زیر باشد:

۱-۴- منابع انسانی (کارکنان)

در این بند، برنامه تأمین منابع انسانی (کارکنان) پروژه باید تشریح گردد. این بند باید حداقل شامل بندهای فرعی زیر باشد:

۱-۱-۴- نیروی انسانی موردنیاز

در این بند مشخصات نیروی انسانی موردنیاز برای اجرای پروژه باید تشریح گردد. برای هر نقش در سازمان اجرایی پروژه، شرایط احراز (مهارت‌های علمی و عملی، تخصص، سابقه کار و …) و تعداد موردنیاز، تاریخ شروع به‌کارگیری در پروژه و تاریخ پایان آن باید ذکر شود.

برای تشریح نیروی انسانی موردنیاز پروژه، می‌توان از فرمی مشابه فرم زیر استفاده کرد: ؟؟؟؟

۲-۱-۴- روش تأمین نیروی انسانی

روش تأمین نیروی انسانی موردنیاز برای اجرای پروژه باید تشریح گردد. برای تأمین نیروی انسانی، می‌توان از کارکنان فعلی کارگزار، استخدام کارکنان جدید، پیمان‌سپاری، یا ترکیبی از این روش‌ها استفاده نمود.

۳-۱-۴- برنامه زمانی تأمین نیروی انسانی

در این بند برنامه زمانی تأمین نیروی انسانی موردنیاز پروژه باید تشریح گردد. برای هر نقش سازمانی، تاریخ و زمان‌های لازم برای شناسایی، جذب، آموزش، آشنایی و توجیه، به‌کارگیری و رهاسازی هر نفر باید مشخص گردد.

۴-۱-۴- طرح آموزش نیروی انسانی*

درصورتی‌که برای به‌کارگیری همه یا بخشی از نیروی انسانی پروژه، آموزش‌های خاصی لازم باشد، در این بند باید عناوین، محتوا، تاریخ ارائه و سایر مشخصات این آموزش‌ها ذکر شود.

۲-۴- منابع مالی (بودجه)*

بودجه لازم برای اجرای کل پروژه باید در این قسمت ذکر گردد. همچنین توصیه می‌شود تسهیم بودجه به تفکیک هریک از مراحل و فعالیت‌های عمده آن مشخص گردد.

۳-۴- سایر منابع

در این بند، برنامه تأمین سایر منابع موردنیاز برای اجرای پروژه باید تشریح گردد. این بند باید حداقل شامل بندهای فرعی زیر باشد:

۱-۳-۴- نرم‌افزار

فهرست و مشخصات نرم‌افزارهای لازم برای اجرای پروژه باید در این بند ذکر گردد. ذکر عنوان هر نرم‌افزار به‌علاوه مشخصات لازم برای شناسایی (شماره گونه[۳۹]) و تعداد نصب آن ضروری است.

۲-۳-۴- سخت‌افزار

فهرست و مشخصات تجهیزات سخت‌افزاری لازم برای اجرای پروژه باید در این بند ذکر گردد. ذکر مشخصات لازم برای شناسایی هر جزء سخت‌افزاری (پیکربندی[۴۰]) و تعداد موردنیاز از هر جزء، ضروری است.

۳-۳-۴- فضای کاری*

فضای کاری موردنیاز برای اجرای پروژه، برحسب تعداد نفر یا مساحت موردنظر، باید در این بند ذکر گردد.

۴-۳-۴- سایر تجهیزات و امکانات

سایر تجهیزات و امکانات لازم برای اجرای پروژه باید در این بند ذکر گردد. ازجمله این تجهیزات و امکانات می‌توان به تجهیزات اداری متعارف، امکانات ارتباطی (تلفن، نمابر، اتصال اینترنت و …)، وسایل نقلیه، امکانات مسافرت و اقامت در خارج از محل اصلی اجرای پروژه و … اشاره نمود.

۵- برنامه کار

بخش برنامه کار پروژه، باید حداقل شامل بندهای زیر باشد:

۱-۵- ساختار تفکیکی کار

در این بند ساختار تفکیکی کار (WBS) پروژه، باید تا حد فعالیت‌های کاری پایه به تفکیک مراحل تشریح شود. محدودیتی در مورد قالب ارائه WBS وجود ندارد، اما درهرصورت مشخصات زیر باید برای هریک از فعالیت‌های کاری ذکر گردد:

• شناسه
• عنوان (شرح مختصر)
• شرح فعالیت
• منابع موردنیاز
• فرآورده‌ها/نتایج
• وابستگی به سایر فعالیت‌ها

۲-۵- زمان‌بندی تفصیلی

در این بند، زمان‌بندی تفصیلی پروژه باید ارائه گردد. در مورد قالب ارائه این برنامه (به شکل جدول، نمودار گانت، نمودار شبکه‌ای و …) محدودیتی وجود ندارد، اما درهرصورت اطلاعات زیر باید از برنامه ارائه شده قابل‌استخراج باشد:

• عناوین فعالیت‌های کاری
• زمان شروع هر فعالیت
• o مان خاتمه هر فعالیت

علاوه بر ارائه این اطلاعات، مبنا و مفروضات تدوین زمان‌بندی (به‌عنوان‌مثال احتساب یا عدم احتساب روزهای تعطیل) باید به‌روشنی بیان گردد.

عمق زمان‌بندی ارائه شده (یعنی اینکه زمان‌بندی به تفکیک چه سطحی از WBS پروژه تهیه شده است)، به الزامات قراردادی و توافق کارگزار و کارفرما بستگی دارد. همچنین ممکن است این عمق در مورد مراحل مختلف پروژه تفاوت داشته باشد، به این معنی که برای مراحل آغازی پروژه زمان‌بندی در حد فعالیت‌های جزئی و برای مراحل بعدی در حد فعالیت‌های کلان تهیه شده و در اصلاحیه‌های بعدی، به‌تدریج زمان‌بندی تفصیلی همه مراحل ارائه گردد.

درهرصورت مراحل و فعالیت‌هایی که مبنای تدوین زمان‌بندی پروژه قرارگرفته‌اند، باید با محتوای بند (۱-۵) سازگار باشند.

۳-۵- برنامه تحویل فرآورده‌ها

در این بند، برنامه زمانی تحویل همه فرآورده‌های پروژه، باید ارائه گردد. این برنامه باید با زمان‌بندی ارائه شده در بند (۲-۵) سازگار باشد. برای ارائه برنامه تحویل فرآورده‌های پروژه می‌توان از فرمی مشابه فرم زیر استفاده نمود:؟؟؟؟

ردیف عنوان فرآورده شرح نوع تاریخ تحویل

۴-۵- پایان پروژه*

در این بند اقداماتی که در پایان پروژه انجام خواهد شد، باید ذکر گردد. این اقدامات ممکن است شامل تحویل نهایی فرآورده‌ها، تنظیم و مبادله صورت‌جلسه‌های تحویل نهایی، تسویه‌حساب، بایگانی اسناد و مدارک، رهاسازی منابع پروژه و سایر اقدامات مشابه باشد.

۶- پایش و کنترل

بخش پایش[۴۱] و کنترل پروژه باید حداقل شامل بخش‌های زیر باشد:

۱-۶- کنترل نیازمندی‌ها

در این بند روش‌ها و ضوابط کنترل تغییرات نیازمندی‌های نرم‌افزار باید ذکر گردد. مسئولیت و اختیارات تعیین، تغییر و تصویب نیازمندی‌ها، سازمان و گردشکار لازم به این منظور باید تشریح گردد.

۲-۶- کنترل پیشرفت کار

در این بند، روش کنترل پیشرفت کار پروژه باید تشریح گردد. این بند باید حداقل شامل بندهای فرعی زیر باشد:

۱-۲-۶- نحوه محاسبه پیشرفت پروژه

در این بند روش و ضوابط میزان پیشرفت کار پروژه باید تشریح گردد. مقاطعی که می‌توان پیشرفت کار را اندازه‌گیری نمود و ضوابط محاسبه پیشرفت کل پروژه بر مبنای پیشرفت هریک از اجزای آن (مطابق با WBS پروژه) باید روشن شود.

۲-۲-۶- روش پایش پیشرفت کار

در این بند روش اطلاع مراجع ذی‌ربط از میزان پیشرفت پروژه باید تشریح گردد. مسئولیت گزارش دهی، مقاطع گزارش دهی و مسئولیت کنترل و تأیید باید مشخص شود.

۳-۲-۶- اقدامات اصلاحی

در این بند باید توضیح داده شود که در صورت انحراف پروژه از میزان پیشرفت پیش‌بینی‌شده، چه اقدامات اصلاحی و توسط چه کسانی باید انجام شود.

۳-۶- طرح کنترل هزینه*

در این بند، روش و برنامه کنترل هزینه پروژه باید تشریح گردد. توصیه می‌شود در این برنامه، موارد زیر روشن گردد:

• نحوه محاسبه هزینه‌ها (اعم از هزینه‌های پرسنلی و غیرپرسنلی)
• روش و مسئولیت گزارش دهی هزینه‌ها
• اقدامات اصلاحی لازم در صورت انحراف هزینه‌ها از بودجه پیش‌بینی‌شده

۴-۶- طرح اندازه‌گیری*

در این بند، روش و برنامه جمع‌آوری، محاسبه و گزارش دهی سنجه‌های[۴۲] پروژه باید تشریح شود. توصیه می‌شود در این برنامه، موارد زیر روشن گردد:

• عناوین و تعاریف سنجه‌های موردنیاز
• نحوه محاسبه و اندازه‌گیری هر سنجه
• نحوه جمع‌آوری و جمع‌بندی نتایج

۵-۶- گزارش دهی

در این بند، روش و ضوابط تهیه و ارائه گزارش‌های کنترلی پروژه باید تشریح گردد. توصیه می‌شود در مورد هر گزارش عنوان، مسئولیت تهیه، مقاطع تهیه، سرفصل مطالب گزارش، فرم‌های مرتبط، نحوه توزیع (گیرندگان گزارش) و روش نگهداری سوابق گزارش تشریح گردد.

۷- فرآیند فنی

بخش فرآیند فنی پروژه باید حداقل شامل بخش‌های زیر باشد:

۱-۷- مدل فرآیند

در این بند مدل فرآیند مورداستفاده برای اجرای پروژه باید تشریح گردد. توصیه می‌شود در تشریح مدل فرآیند پروژه، الگوی توسعه نرم‌افزار (آبشاری، مارپیچی، تکاملی، توسعه سریع و …)، متدولوژی مورداستفاده، مراحل و مقاطع عمده، فعالیت‌های پشتیبان و ارتباط بین مراحل و فرآورده‌های عمده مشخص گردد.

درصورتی‌که برای پروژه سند توصیف متدولوژی (MDD) تهیه شده باشد، می‌توان مطالب این بند را به سند یادشده ارجاع داد.

۲-۷- روش‌ها و ابزارها

در این بند فهرست و مشخصات روش‌ها، ابزارها و تکنیک‌هایی که برای انجام هریک از مراحل و فعالیت‌های پروژه مورداستفاده قرار می‌گیرد، باید مشخص شود. در مورد ابزارهای نرم‌افزاری مورداستفاده، ذکر عنوان و شماره گونه الزامی است.

درصورتی‌که برای پروژه سند توصیف متدولوژی (MDD) تهیه شده باشد، می‌توان مطالب این بند را به سند یادشده ارجاع داد.

۳-۷- استانداردهای فنی

در این بند فهرست و مشخصات استانداردهای فنی که برای انجام هریک از مراحل و فعالیت‌های پروژه مورداستفاده قرار می‌گیرد، باید ارائه شود. درصورتی‌که برای پروژه سند توصیف متدولوژی (MDD) تهیه شده باشد، می‌توان مطالب این بند را به سند یادشده ارجاع داد.

۴-۷- زیرساخت فنی

در این بند مشخصات زیرساخت فنی که برای انجام پروژه مورداستفاده قرار می‌گیرد، باید ارائه شود. زیرساخت فنی شامل سخت‌افزار، شبکه، نرم‌افزارهای پایه، ابزارهای مهندسی نرم‌افزار و نرم‌افزارهای کمکی برای آزمون نرم‌افزار می‌گردد.

۸- فرآیندهای پشتیبان

بخش فرآیندهای پشتیبان پروژه باید حداقل شامل بخش‌های زیر باشد:

۱-۸- مستندسازی

در این بند طرح مستندسازی پروژه باید ارائه گردد. این طرح باید حداقل شامل اطلاعات زیر باشد:

• نحوه شناسهگذاری مستندات پروژه
• محیط نرم‌افزاری و ابزارهای تهیه نسخه‌های الکترونیکی مستندات
• ضوابط صوری تهیه مستندات پروژه (نحوه تایپ و صفحه‌پردازی، نوع قلم‌های مورداستفاده، روش شماره‌گذاری و …)
• روال و گردشکار تهیه، آماده‌سازی، انتشار، نگهداری و بایگانی اسناد
• قواعد و ضوابط کنترل مستندات، شامل شناسایی، روند تأیید و تصویب، کنترل نسخه‌ها، ضوابط دسترسی و انتشار

درصورتی‌که طرح جداگانه‌ای برای مستندسازی پروژه تهیه شده است، می‌توان مطالب این بند را به آن سند ارجاع داد.

۲-۸- مدیریت پیکربندی

ضوابط فرآیند مدیریت پیکربندی باید در طرح مدیریت پیکربندی[۴۳] پروژه تدوین و در این بند به آن ارجاع داده شود.

۳-۸- تصدیق و صحه‌گذاری

ضوابط فرآیندهای تصدیق و صحه‌گذاری باید در طرح تصدیق و صحه‌گذاری ([۴۴]V&V) تدوین و در این بند به آن ارجاع داده شود.

۴-۸- تضمین کیفیت

ضوابط فرآیند تضمین کیفیت پروژه باید در طرح تضمین کیفیت[۴۵] پروژه تدوین و در این بند به آن ارجاع داده شود.

۵-۸- مدیریت کارگزاران فرعی

در این بند طرح مدیریت کارگزاران فرعی[۴۶] پروژه باید ارائه گردد. این طرح باید حداقل شامل اطلاعات زیر باشد:

• ضوابط شناسایی، تشخیص صلاحیت و ارزشیابی کارگزاران فرعی
• بخش‌هایی از پروژه که می‌توان به کارگزاران فرعی واگذار نمود
• مواردی که باید در عقد قرارداد با کارگزاران فرعی رعایت نمود
• نحوه نظارت بر کار کارگزاران فرعی
• نحوه تحویل نتایج کار کارگزاران فرعی
• فرم‌ها، رویه‌ها و استانداردهای مورداستفاده در مدیریت کارگزاران فرعی

درصورتی‌که طرح جداگانه‌ای برای مدیریت کارگزاران فرعی پروژه تهیه شده است، می‌توان مطالب این بند را به آن سند ارجاع داد.

۹- پیوست‌ها

کلیه مطالب کمکی که ذکر آن‌ها برای فهم مطالب طرح لازم است، باید به‌صورت پیوست به انتهای طرح افزوده شود. به‌ویژه وجود پیوست زیر در انتهای طرح توصیه می‌شود:

۱-۹- واژه‌نامه*

کلیه واژگان و اصطلاحات فنی استفاده شده در طرح باید در این بخش توضیح داده شوند. برای هر واژه، ذکر برابر انگلیسی و کوته‌نوشت[۴۷] (در صورت وجود)، ضروری است. واژه‌نامه باید برحسب حروف الفبای فارسی مرتب شده باشد. توصیه می‌شود واژه‌نامه انگلیسی-فارسی نیز ارائه گردد.

[۱] PMP: Project Management Plan

[۲] Software Development Lifecycle

[۳] Sub-project

[۴] Contractor

[۵] Subcontractor

[۶] IEEE-730: p.3

[۷] ISO-12207: p.3 (Life cycle model)

[۸] Process

[۹] ISO-12207: p.4 (Process)

[۱۰] CDM-HND: p.1-5

[۱۱] Verification

[۱۲] ISO-12207: p.5 (Verification)

[۱۳] Validation

[۱۴] ISO-12207: p.5 (Validation)

[۱۵] Technical review

[۱۶] IEEE-1028: p.5 (Technical Review)

[۱۷] Inspection

[۱۸] IEEE-1208: p.4 (Inspection)

[۱۹] Walk-through (Walkthrough)

[۲۰] IEEE-1028: p.5 (Walk-through)

[۲۱] Auditing

[۲۲] IEEE-1028: p.4(Audit)

[۲۳] Test

[۲۴] CM: Configuration Management

[۲۵] Document Control

[۲۶] Cover Page

[۲۷] Approval

[۲۸] History

[۲۹] Approval

[۳۰] Hyperlink

[۳۱] Glossary

[۳۲] Abbreviations (Acronyms)

[۳۳] Scope

[۳۴] Major Functionality

[۳۵] Business Process Re-engineering

[۳۶] SRS: Software Requirements Specification

[۳۷] Deliverables

 [۳۸] Organization Chart

[۳۹] Version

[۴۰] Configuration

[۴۱] Monitoring

[۴۲] Metric

[۴۳] Configuration Management Plan

[۴۴] Validation & Verification Plan

[۴۵] Quality Assurance Plan

[۴۶] Subcontractor Management Plan

[۴۷] Abbreviation